Ansiklopedi
Ansiklopedi (Amerikan İngilizcesi), ansiklopedi (arkaik yazım) veya ansiklopedi (İngiliz İngilizcesi), genel veya belirli bir alana veya disipline özel bilgi özetleri sağlayan bir referans çalışması veya derlemedir. Ansiklopediler, madde adına veya tematik kategorilere göre alfabetik olarak düzenlenmiş makalelere veya girişlere ayrılır veya başka bir şekilde hiperlinkli ve rastgele erişimle aranabilir. Ansiklopedi girişleri çoğu sözlüktekilerden daha uzun ve ayrıntılıdır. Genel olarak ansiklopedi maddeleri, madde başlığında belirtilen konuyla ilgili olgusal bilgilere odaklanır; bu, etimoloji, anlam, telaffuz, kullanım ve gramer biçimleri gibi kelimeler hakkında dilbilimsel bilgilere odaklanan sözlük girişlerinden farklıdır. ⓘ
Ansiklopediler yaklaşık 2000 yıldır mevcuttur ve bu süre zarfında dil (başlıca uluslararası bir dilde veya yerel bir dilde yazılmış), boyut (birkaç veya birçok cilt), amaç (küresel veya sınırlı bir bilgi yelpazesinin sunumu), kültürel perspektif (otoriter, ideolojik, didaktik, faydacı), yazarlık (nitelikler, stil), okuyucu kitlesi (eğitim seviyesi, geçmiş, ilgi alanları, yetenekler) ve üretim ve dağıtımları için mevcut teknolojiler (el yazmaları, küçük veya büyük baskılar, İnternet) açısından önemli ölçüde gelişmiştir. Uzmanlar tarafından derlenen güvenilir bilginin değerli bir kaynağı olarak basılı versiyonlar kütüphanelerde, okullarda ve diğer eğitim kurumlarında önemli bir yer bulmuştur. ⓘ
Wikipedia gibi dijital ve açık kaynaklı versiyonların 21. yüzyılda ortaya çıkması, ansiklopedi girdilerinin erişilebilirliğini, yazarlığını, okuyuculuğunu ve çeşitliliğini büyük ölçüde artırmıştır. ⓘ
Etimoloji
Gerçekten de bir ansiklopedinin amacı, dünyanın dört bir yanına yayılmış bilgileri toplamak; genel sistemini birlikte yaşadığımız insanlara açıklamak ve bizden sonra gelecek olanlara aktarmaktır, böylece önceki yüzyılların çalışmaları gelecek yüzyıllar için yararsız hale gelmeyecektir; ve böylece daha iyi eğitilmiş olan yavrularımız aynı zamanda daha erdemli ve mutlu olacak ve gelecek yıllarda insan ırkına bir hizmette bulunmadan ölmeyeceğiz.
Diderot ⓘ
Ansiklopedi (encyclo|pedia) kelimesi Koine Yunancası ἐγκύκλιος παιδεία'dan gelir, 'genel eğitim' anlamına gelen enkyklios (ἐγκύκλιος) ve 'eğitim, çocuk yetiştirme' anlamına gelen paideia (παιδεία) kelimelerinden çevrilmiştir; birlikte, ifade kelimenin tam anlamıyla 'tam talimat' veya 'tam bilgi' olarak tercüme edilir. Ancak, 1470 yılında Quintillian'ın Latince bir el yazması baskısının kopyacıları tarafından yapılan bir yazım hatası nedeniyle iki ayrı kelime tek bir kelimeye indirgenmiştir. Müstensihler bu ifadeyi aynı anlama gelen tek bir Yunanca kelime olan enkyklopaedia olarak almış ve bu sahte Yunanca kelime Yeni Latince ansiklopedi kelimesine dönüşmüş, bu da İngilizceye geçmiştir. Bu birleşik kelime nedeniyle, on beşinci yüzyıl okuyucuları ve o zamandan beri sık sık ve yanlış bir şekilde Romalı yazarlar Quintillian ve Pliny'nin eski bir türü tanımladığını düşünmüşlerdir. ⓘ
Özellikler
Modern ansiklopedi 18. yüzyılda sözlükten geliştirilmiştir. Tarihsel olarak, hem ansiklopediler hem de sözlükler iyi eğitimli, bilgili içerik uzmanları tarafından araştırılmış ve yazılmıştır, ancak yapı olarak önemli ölçüde farklıdırlar. Sözlük, öncelikle kelimelerin ve tanımlarının alfabetik olarak listelenmesine odaklanan dilbilimsel bir çalışmadır. Eşanlamlı kelimeler ve konu ile ilgili olanlar sözlükte dağınık olarak bulunur ve derinlemesine inceleme için belirgin bir yer yoktur. Bu nedenle, bir sözlük tipik olarak tanımlanan kelime için sınırlı bilgi, analiz veya arka plan sağlar. Bir tanım sunsa da, okuyucuyu bir terimin anlamını, önemini veya sınırlamalarını ve terimin daha geniş bir bilgi alanıyla nasıl ilişkili olduğunu anlamada eksik bırakabilir. ⓘ
Bu ihtiyaçları karşılamak için, bir ansiklopedi maddesi tipik olarak basit tanımlarla sınırlı değildir ve tek bir kelimeyi tanımlamakla sınırlı değildir, ancak bir konu veya disiplin için daha kapsamlı bir anlam sağlar. Konuyla ilgili eşanlamlı terimlerin tanımlanması ve listelenmesine ek olarak, makale konunun daha kapsamlı anlamını daha derinlemesine ele alabilir ve bu konudaki en ilgili bilgi birikimini aktarabilir. Bir ansiklopedi maddesi genellikle birçok harita ve illüstrasyonun yanı sıra kaynakça ve istatistik de içerir. Bir ansiklopedi teorik olarak ikna etmek için yazılmaz, ancak amaçlarından biri okuyucusunu kendi doğruluğuna ikna etmektir. ⓘ
Dört ana unsur
Bir ansiklopediyi tanımlayan dört ana unsur vardır: konusu, kapsamı, düzenleme yöntemi ve üretim yöntemi:
- Ansiklopediler genel olabilir, her alandaki konular hakkında maddeler içerebilir (İngilizce Encyclopædia Britannica ve Almanca Brockhaus iyi bilinen örneklerdir). Genel ansiklopediler, çeşitli şeylerin nasıl yapılacağına dair kılavuzların yanı sıra gömülü sözlükler ve gazeteler de içerebilir. Büyük Sovyet Ansiklopedisi veya Encyclopaedia Judaica gibi belirli bir kültürel, etnik veya ulusal perspektiften çok çeşitli konuları kapsayan ansiklopediler de vardır.
- Ansiklopedik kapsamdaki eserler, tıp, felsefe veya hukuk ansiklopedisi gibi kendi konu alanlarına ilişkin önemli bilgi birikimini aktarmayı amaçlar. Eserler, hedef kitleye bağlı olarak malzemenin genişliği ve tartışmanın derinliği açısından farklılık gösterir.
- Bir ansiklopediyi referans olarak kullanılabilir hale getirmek için bazı sistematik organizasyon yöntemleri gereklidir. Tarihsel olarak basılı ansiklopedileri düzenlemenin iki ana yöntemi olmuştur: alfabetik yöntem (alfabetik sıraya göre düzenlenmiş bir dizi ayrı maddeden oluşan) ve hiyerarşik kategorilere göre düzenleme. Birinci yöntem günümüzde özellikle genel eserler için daha yaygındır. Ancak elektronik medyanın akıcılığı, aynı içeriğin birden fazla yöntemle düzenlenmesi için yeni olanaklar sağlamaktadır. Ayrıca, elektronik ortam arama, indeksleme ve çapraz referans için yeni olanaklar sunmaktadır. Horace'ın 18. yüzyılda yayımlanan Encyclopédie'nin başlık sayfasına yazdığı epigraf, bir ansiklopedinin yapısının önemini ortaya koymaktadır: "Sıradan konulara düzen ve bağlantının gücüyle ne kadar zarafet katılabilir."
- Modern multimedya ve bilgi çağı geliştikçe, her türden bilginin toplanması, doğrulanması, özetlenmesi ve sunulması için yeni yöntemler ortaya çıkmıştır. Everything2, Encarta, h2g2 ve Wikipedia gibi projeler, bilgi erişimi kolaylaştıkça ansiklopedinin yeni biçimlerinin örnekleridir. Bir ansiklopedinin üretim yöntemi tarihsel olarak hem kar amaçlı hem de kar amacı gütmeyen bağlamlarda desteklenmiştir. Yukarıda bahsedilen Büyük Sovyet Ansiklopedisi tamamen devlet destekli iken Britannica kar amacı güden bir kurum olarak desteklenmiştir. Buna karşılık Wikipedia, Wikimedia Vakfı'nın organizasyonu altında kar amacı gütmeyen bir ortamda katkıda bulunan gönüllüler tarafından desteklenmektedir. ⓘ
Ansiklopedik sözlükler
"Sözlük" olarak adlandırılan bazı eserler aslında ansiklopedilere benzer, özellikle de belirli bir alanla ilgili olanlar (Orta Çağ Sözlüğü, Amerikan Savaş Gemileri Sözlüğü ve Black's Law Dictionary gibi). Avustralya'nın ulusal sözlüğü olan Macquarie Sözlüğü, ilk baskısından sonra özel isimlerin yaygın iletişimde kullanımı ve bu özel isimlerden türetilen sözcüklerin tanınmasıyla ansiklopedik bir sözlük haline gelmiştir. ⓘ
Ansiklopediler ve sözlükler arasındaki farklar
Ansiklopediler ve sözlükler arasında bazı genel farklılıklar vardır. En belirgin olarak, ansiklopedi maddeleri çoğu genel amaçlı sözlükteki girişlerden daha uzun, daha dolgun ve daha kapsamlıdır. İçerik açısından da farklılıklar vardır. Genel olarak konuşmak gerekirse, sözlükler kelimelerin kendileri hakkında dilbilimsel bilgi sağlarken, ansiklopediler daha çok bu kelimelerin temsil ettiği şeylere odaklanır. Bu nedenle, sözlük girişleri ayrılmaz bir şekilde açıklanan kelimeye sabitlenirken, ansiklopedi maddelerine farklı bir giriş adı verilebilir. Bu nedenle, sözlük girdileri diğer dillere tam olarak çevrilemez, ancak ansiklopedi maddeleri çevrilebilir. ⓘ
Ancak uygulamada, olgusal, "ansiklopedik" bilgi ile sözlüklerde olduğu gibi dilbilimsel bilgi arasında kesin bir fark olmadığından bu ayrım somut değildir. Dolayısıyla ansiklopediler, sözlüklerde de bulunan materyaller içerebilir ve bunun tersi de geçerlidir. Özellikle, sözlük girdileri genellikle kelimenin adlandırdığı şey hakkında olgusal bilgiler içerir. ⓘ
En büyük ansiklopediler
2020'lerin başı itibariyle, en büyük ansiklopediler Çince Baike.com (18 milyon madde) ve Baidu Baike (16 milyon) olup, bunları İngilizce Wikipedia (6 milyon), Almanca (+2 milyon) ve Fransızca Wikipedia (+2 milyon) takip etmektedir. Bir düzineden fazla diğer Vikipedi'de değişken kalite ve uzunlukta 1 milyon veya daha fazla madde bulunmaktadır. Bir ansiklopedinin büyüklüğünü ölçmek ezoteriktir, çünkü yukarıda bahsedilen çevrimiçi Çin ansiklopedileri aynı konuda birden fazla makaleye izin verirken, Wikipedia her konu için yalnızca tek bir ortak makale kabul etmektedir. ⓘ
Tarihçe
Ansiklopediler tarihin başlangıcından bu yana yazılı olarak, ortaçağ ve modern zamanlar boyunca basılı olarak ve en son olarak da bilgisayarda görüntülenerek ve internet de dahil olmak üzere bilgisayar ağları üzerinden dağıtılarak ilerlemiştir. ⓘ
Yazılı ansiklopediler
Modern zamanlara kadar ulaşan en eski ansiklopedik eser, MS 1. yüzyılda yaşamış Romalı bir devlet adamı olan Yaşlı Plinius'un Naturalis Historia'sıdır. Doğa tarihi, mimari, tıp, coğrafya, jeoloji ve çevresindeki dünyanın tüm yönlerini kapsayan 37 bölümden oluşan bir eser derlemiştir. Bu eser Antik Çağ'da çok popüler olmuş, 1470 yılında basılan ilk klasik el yazmalarından biri olmuş ve o zamandan beri Roma dünyası ve özellikle Roma sanatı, Roma teknolojisi ve Roma mühendisliği hakkında bir bilgi kaynağı olarak popülerliğini korumuştur. ⓘ
İspanyol bilgin Sevillalı Isidore, klasikçiler tarafından Origines (kısaltılmış Orig.) olarak da bilinen Etymologiae (yaklaşık 600-625) adlı evrensel bilginin bir özetini derlemeye çalışan ilk Hıristiyan yazardı. Bu türden ilk Hıristiyan özeti olan bu ansiklopedi, Natural Historia da dahil olmak üzere yüzlerce klasik kaynağa dayanan 20 ciltte 448 bölümden oluşan devasa bir derleme oluşturmuştur. Zamanında Etymologiae için quaecunque fere sciri debentur, "hemen hemen bilinmesi gereken her şey" deniyordu. Kapsanan alanlar arasında şunlar vardı: gramer, retorik, matematik, geometri, müzik, astronomi, tıp, hukuk, Katolik Kilisesi ve sapkın mezhepler, pagan filozoflar, diller, şehirler, hayvanlar ve kuşlar, fiziksel dünya, coğrafya, kamu binaları, yollar, metaller, kayalar, tarım, gemiler, giysiler, yiyecekler ve aletler. ⓘ
Bir başka Hıristiyan ansiklopedisi de Cassiodorus'un (543-560) Hıristiyan İlahiyatına ve yedi liberal sanata adanmış Institutiones divinarum et saecularium litterarum'udur. Devasa bir 10. yüzyıl Bizans ansiklopedisi olan Suda Ansiklopedisi, çoğu kaybolmuş antik kaynaklardan ve genellikle ortaçağ Hıristiyan derleyicilerinden türetilmiş 30.000 girdiye sahipti. Metin alfabetik olarak düzenlenmiş ve Yunan alfabesindeki yaygın sesli harf sıralamasından ve yerinden bazı küçük sapmalar yapılmıştır. ⓘ
Hindistan'dan, MS 800 ile 15. yüzyıl arasına tarihlenen Siribhoovalaya (Kannada: ಸಿರಿಭೂವಲಯ), bir Jain keşişi olan Kumudendu Muni tarafından yazılmış bir Kannada edebiyatı eseridir. Benzersizdir çünkü alfabe kullanmak yerine tamamen Kannada rakamlarıyla yazılmıştır. Jain klasiklerinde var olan pek çok felsefe eserde etkili ve ustaca yorumlanmıştır. Çin'de erken Song hanedanlığı (960-1279) döneminde 11. yüzyılda derlenen Song'un Dört Büyük Kitabı adlı muazzam ansiklopedik eser, o dönem için devasa bir edebi girişimdi. Dört ansiklopedinin sonuncusu olan Kayıt Bürosu'nun Baş Kaplumbağası, 1000 yazılı ciltte 9,4 milyon Çince karaktere ulaşmıştır. ⓘ
Çin tarihi boyunca, 1088 tarihli Dream Pool Essays ile bilim adamı ve devlet adamı Shen Kuo (1031-1095), 1313 tarihli Nong Shu ile devlet adamı, mucit ve tarım uzmanı Wang Zhen (aktif 1290-1333) ve İngiliz tarihçi Joseph Needham tarafından "Çin'in Diderot'su" olarak adlandırılan Song Yingxing'in (1587-1666) yazılı Tiangong Kaiwu'su da dahil olmak üzere birçok büyük ansiklopedist vardı. ⓘ
Basılı ansiklopediler
Matbaanın ortaya çıkışından önce, ansiklopedik eserlerin hepsi elle kopyalanırdı ve bu nedenle varlıklı hamiler ya da manastırdaki öğrenim adamları dışında nadiren ulaşılabilirdi: pahalıydılar ve genellikle bilgiyi kullananlardan ziyade bilgiyi genişletenler için yazılmışlardı. Rönesans döneminde matbaanın icadı ansiklopedilerin daha geniş bir alana yayılmasını sağladı ve her bilgin kendi kopyasına sahip olabildi. Giorgio Valla'nın De expetendis et fugiendis rebus [it] adlı eseri ölümünden sonra 1501 yılında Aldo Manuzio tarafından Venedik'te basılmıştır. Bu eser geleneksel liberal sanatlar şemasını takip etmiştir. Ancak Valla, yeni keşfedilen ve tercüme edilen matematik üzerine eski Yunan eserlerinin (ilk olarak Arşimet'in) çevirisini eklemiştir. Gregor Reisch'in 1503'te basılan Margarita Philosophica'sı yedi liberal sanatı açıklayan eksiksiz bir ansiklopediydi. ⓘ
Finansal, ticari, yasal ve entelektüel faktörler ansiklopedilerin boyutunu değiştirdi. Orta sınıfların okumak için daha fazla zamanı vardı ve ansiklopediler daha fazla öğrenmelerine yardımcı oldu. Yayıncılar üretimlerini artırmak istediler, bu nedenle Almanya gibi bazı ülkeler daha hızlı yayınlamak için alfabetik bölümleri olmayan kitaplar satmaya başladı. Ayrıca, yayıncılar tüm kaynakları tek başlarına karşılayamazlardı, bu nedenle birden fazla yayıncı daha iyi ansiklopediler oluşturmak için kaynaklarıyla bir araya gelirdi. Daha sonra rekabet büyüdü ve az gelişmiş zayıf yasalar nedeniyle telif haklarının ortaya çıkmasına neden oldu. John Harris, 1704 yılında İngilizce Lexicon Technicum: Or, A Universal English Dictionary of Arts and Sciences adlı eseriyle artık alışılagelmiş olan alfabetik formatı ortaya koymasıyla tanınır: Sadece Sanat Terimlerini Değil, Sanatların Kendilerini de Açıklayan - tam başlığını vermek gerekirse. Alfabetik olarak düzenlenmiş olan sözlüğün içeriği gerçekten de yalnızca sanat ve bilimlerde kullanılan terimlerin değil, sanat ve bilimlerin kendilerinin de açıklamasını içermektedir. Sir Isaac Newton kimya üzerine yayınlanmış tek çalışmasını 1710 tarihli ikinci cilde eklemiştir. ⓘ
Encyclopædia Britannica, İskoçya'da mütevazı bir başlangıç yaptı: 1768 ve 1771 yılları arasında yayınlanan ilk baskı, toplam 2.391 sayfa ile aceleyle tamamlanmış sadece üç ciltten (A-B, C-L ve M-Z) oluşuyordu. Üçüncü baskının tamamlandığı 1797 yılına gelindiğinde, konularıyla ilgili bir dizi otorite tarafından katkıda bulunulan makalelerle, tüm konuları ele alan 18 cilde genişletilmişti. ⓘ
Almanca Conversations-Lexikon 1796'dan 1808'e kadar Leipzig'de 6 cilt olarak yayımlanmıştır. Diğer 18. yüzyıl ansiklopedilerine paralel olarak, kapsamlılık çabasıyla daha önceki yayınların ötesine genişletildi. Bununla birlikte, bilimsel kullanım için değil, araştırma ve keşif sonuçlarını çok fazla ayrıntıya girmeden basit ve popüler bir biçimde sunmayı amaçlıyordu. Encyclopædia Britannica'nın aksine bu format daha sonra 19. yüzyılda İngiltere, Amerika Birleşik Devletleri, Fransa, İspanya, İtalya ve diğer ülkelerdeki ansiklopediler tarafından geniş ölçüde taklit edilmiştir. Etkili 18. yüzyıl sonu ve 19. yüzyıl başı ansiklopedilerinden Conversations-Lexikon belki de biçim olarak günümüz ansiklopedilerine en çok benzeyenidir. ⓘ
Encyclopædia Britannica'nın on dokuzuncu yüzyıl boyunca çeşitli baskıları yapıldı ve Society for the Diffusion of Useful Knowledge'ın öncülük ettiği halk eğitiminin ve Mekanik Enstitülerinin büyümesi, adından da anlaşılacağı üzere, gazete gibi her biri bir kuruştan haftalık sayılar halinde yayınlanan Penny Cyclopaedia'nın üretilmesine yol açtı. ⓘ
20. yüzyılın başlarında Encyclopædia Britannica on birinci baskısına ulaştı ve Harmsworth's Universal Encyclopaedia ve Everyman's Encyclopaedia gibi ucuz ansiklopediler yaygındı. ⓘ
Amerika Birleşik Devletleri'nde 1950'ler ve 1960'larda, genellikle taksitle satılan birkaç büyük popüler ansiklopedi piyasaya sürüldü. Bunların en bilinenleri World Book ve Funk and Wagnalls idi. Bunların %90'ı kapı kapı dolaşarak satılıyordu. Jack Lynch, You Could Look It Up adlı kitabında ansiklopedi satıcılarının o kadar yaygın olduğunu ve şaka konusu haline geldiklerini söylüyor. Satış konuşmalarını şöyle anlatıyor: "Kitap değil, bir yaşam tarzı, bir gelecek, bir sosyal hareketlilik vaadi satıyorlardı." 1961 tarihli bir World Book reklamında, sipariş formu tutan kadınsı bir el gösterilirken, "Şu anda ailenizin geleceğini ellerinizde tutuyorsunuz" deniyordu. ⓘ
Dijital ansiklopediler
20. yüzyılın sonlarına doğru ansiklopediler kişisel bilgisayarlarda kullanılmak üzere CD-ROM'larda yayınlanmaya başladı. Microsoft'un 1993 yılında piyasaya sürdüğü Encarta, basılı bir eşdeğeri olmadığı için dönüm noktası niteliğinde bir örnekti. Makaleler video ve ses dosyalarının yanı sıra çok sayıda yüksek kaliteli resimle destekleniyordu. On altı yılın ardından Microsoft 2009 yılında Encarta ürün serisini sonlandırdı. ⓘ
Dijital ansiklopediler, içeriğe programlı erişimi kolaylaştırmak için "Ansiklopedi Hizmetlerini" (örneğin Wikimedia Enterprise) etkinleştirir. ⓘ
Ücretsiz ansiklopediler
Özgür ansiklopedi kavramı, 1993 yılında Usenet'te herkesin içerik gönderebileceği ve ücretsiz olarak erişilebilecek İnternet tabanlı bir çevrimiçi ansiklopedinin ana hatlarını çizen Interpedia önerisiyle başladı. Bu yöndeki ilk projeler arasında Everything2 ve Open Site yer alıyordu. 1999 yılında Richard Stallman, GNU işletim sistemine benzer şekilde "genel" bir kaynak olacak çevrimiçi bir ansiklopedi olan GNUPedia'yı önerdi. Konsept Interpedia'ya çok benziyordu, ancak Stallman'ın GNU felsefesiyle daha uyumluydu. ⓘ
Nupedia ve daha sonra Wikipedia'ya kadar İnternet üzerinde istikrarlı bir özgür ansiklopedi projesi kurulamadı. ⓘ
2001'de başlatılan İngilizce Wikipedia, 2004 yılında 300.000 madde aşamasına geldiğinde dünyanın en büyük ansiklopedisi haline geldi. 2005 yılının sonlarına gelindiğinde Wikipedia, copyleft GNU Özgür Belgeleme Lisansı altında lisanslanmış içeriğiyle 80'den fazla dilde iki milyondan fazla madde üretmişti. Ağustos 2009 itibariyle Vikipedi'de İngilizce 3 milyonun üzerinde ve 250'den fazla dilde toplam 10 milyonun üzerinde makale bulunuyordu. Vikipedi'de şu anda 0 İngilizce madde bulunmaktadır. ⓘ
2003 yılından bu yana, Çince Baidu Baike ve Hudong gibi diğer özgür ansiklopedilerin yanı sıra Citizendium ve Knol gibi İngilizce ansiklopediler de ortaya çıkmıştır. ⓘ
Çevrimiçi ansiklopediler
Ocak 1995'te Project Gutenberg, Encyclopædia Britannica'nın 11. baskısının (1911) ASCII metnini yayınlamaya başladı, ancak yöntem konusundaki anlaşmazlık ilk ciltten sonra çalışmayı durdurdu. Ticari marka nedeniyle bu çalışma Gutenberg Ansiklopedisi olarak yayımlanmıştır. Project Gutenberg daha sonra bu ansiklopediyi dijitalleştirme ve düzeltme çalışmalarına yeniden başladı. Project Gutenberg ciltleri alfabetik sıraya göre yayınlamıştır ve en son yayın 7 Nisan 2013 tarihinde yayınlanan Cilt 17 Dilim 8: Madde-Mecklenburg'dur. En son Britannica, yayıncıları tarafından dijital ortama aktarılmış ve önce CD-ROM olarak, daha sonra da çevrimiçi bir hizmet olarak satılmıştır. ⓘ
2001 yılında, 28 cildin tamamının ASCII metni Encyclopædia Britannica Eleventh Edition'da kaynağına göre yayınlandı; dahil edilen materyallere bir telif hakkı talebi eklendi. Web sitesi artık mevcut değildir. ⓘ
Diğer dijitalleştirme projeleri diğer başlıklarda ilerleme kaydetmiştir. Buna bir örnek, Christian Classics Ethereal Library tarafından dijitalleştirilen Easton's Bible Dictionary'dir (1897). ⓘ
Bir ansiklopedinin başarılı bir şekilde dijitalleştirilmesi, Bartleby Projesi'nin 2000 yılının başlarında Columbia Encyclopedia, Sixth Edition'ın çevrimiçi uyarlamasıydı ve periyodik olarak güncellenmektedir. ⓘ
Diğer web siteleri, bazıları Vikikaynak'ta da bulunan çevrimiçi ansiklopediler sağlar, ancak bunlar Vikikaynak'takilerden daha eksiksiz veya belki de farklı sürümler olabilir (bkz. Çevrimiçi ansiklopediler listesi). ⓘ
Bir başka ilgili faaliyet dalı da gönüllülük esasına dayalı olarak yeni, ücretsiz içerik oluşturulmasıdır. 1991 yılında Usenet haber grubu alt.fan.douglas-adams katılımcıları Douglas Adams'ın eserlerinde kullanılan kurgusal bir ansiklopedi olan Otostopçunun Galaksi Rehberi'nin gerçek bir versiyonunu üretmek için bir proje başlattılar. Proje Galaktik Rehber Projesi olarak tanındı. Başlangıçta sadece gerçek, olgusal makaleler içermesi amaçlanmış olsa da, politika yarı gerçek ve gerçek dışı makalelere de izin verecek ve teşvik edecek şekilde değiştirildi. Project Galactic Guide 1700'den fazla makale içeriyor, ancak 2000 yılından bu yana yeni makale eklenmedi; bunun nedeni muhtemelen benzer çizgide daha resmi bir proje olan h2g2'nin kurulmasıdır. ⓘ
1993 Interpedia önerisi herkesin katkıda bulunabileceği bir internet ansiklopedisi olarak planlanmıştı. Proje hiçbir zaman planlama aşamasından çıkamadı ve eski basılı ansiklopedilerin önemli bir kolu tarafından ele geçirildi. ⓘ
Bir başka erken dönem çevrimiçi ansiklopedinin adı Global Encyclopedia idi. Kasım 1995'te James Rettig (Referans ve Bilgi Hizmetleri için Üniversite Kütüphaneleri Dekan Yardımcısı) College of William & Mary tarafından kütüphane satın almaları ve ilgili konular üzerine 15. Yıllık Charleston Konferansı'nda sunulmuştur. Küresel Ansiklopedi hakkında şunları söylemiştir:
Bu, bir ansiklopedi derlemek ve bunu World Wide Web'de ücretsiz olarak dağıtmak için gönüllü bir çabadır. Eğer daha önce bir ansiklopedi maddesinin yazarı olmak için can attıysanız, artık can atmayın. Bir dakikanızı ayırarak (ya da kendinizi bilgin hissediyorsanız iki ya da üç) seçtiğiniz bir konuda bir makale yazın ve isimsiz "editörlere" [e]postalayın. Bu editörler (bu unvanı çok gevşek bir şekilde kullanıyorum) dahil etmek istedikleri yaklaşık 1.300 konudan oluşan bir liste oluşturdu; bugüne kadar bunların belki dörtte biri ele alındı; bugüne kadar bunların belki dörtte biri ele alındı. ... Bu sözde ansiklopedi amatörlüğün adını kötüye çıkarıyor. Madde yapısı, içeriği ya da okuma düzeyine ilişkin standartlar ya da yönergeler olmaksızın derleniyor. Gönüllü yazarların niteliklerini ve yetkilerini kontrol etmek için görünürde hiçbir çaba sarf etmiyor. "Gönderilen makaleler doğruluk kontrolünden geçirilir, yazım açısından düzeltilir ve ardından formatlanır" iddiası en iyi ihtimalle abartılıdır. ⓘ
Daha sonra Iowa City gibi makale girişlerine birkaç örnek veriyor:
Yaklaşık 60.000 nüfuslu bir şehir olan Iowa City, Iowa'nın doğu yarısında yer almaktadır. Aynı zamanda Iowa Üniversitesi'ne de ev sahipliği yapmaktadır. ⓘ
Vikipedi, açık işbirliği modeliyle gönüllü katılımcılardan oluşan bir topluluk tarafından yazılan ve sürdürülen özgür içerikli, çok dilli bir çevrimiçi ansiklopedidir. Tarihteki en büyük ve en çok okunan referans çalışmasıdır. Wikipedia başlangıçta Nupedia adlı başka bir ansiklopedi projesinden geliştirilmiştir. ⓘ
CD-ROM ansiklopedileri
CD-ROM ansiklopedisi, kişisel bilgisayarda kullanılmak üzere bir CD-ROM diskinde referans yazılımı olarak sunulan bir ansiklopedidir. Bu, bilgisayar kullanıcılarının 1980'lerden ve 1990'lardan itibaren ansiklopedik bilgiye erişmelerinin olağan yoluydu. Daha sonra DVD diskler CD-ROM'ların yerini aldı ve 2000'lerin ortalarından itibaren internet ansiklopedileri baskın hale geldi ve disk tabanlı yazılım ansiklopedilerinin yerini aldı. CD-ROM ansiklopedilerinin bazı örnekleri Encarta, Grolier Multimedia Encyclopedia ve Britannica'dır. ⓘ
CD-ROM ansiklopedileri genellikle bir CD-ROM diski üzerinde bir macOS veya Microsoft Windows (3.0, 3.1 veya 95/98) uygulamasıydı. Kullanıcı ansiklopedinin yazılım programını çalıştırarak ansiklopedinin makalelerine göz atmaya başlamasına izin veren bir menü görürdü ve çoğu ansiklopedi ansiklopedinin içeriğinde arama yapmanın bir yolunu da desteklerdi. Madde metni genellikle hiperlinkliydi ve ayrıca fotoğraflar, ses klipleri (örneğin tarihi konuşmalar veya müzik aletleri hakkındaki makalelerde) ve video klipleri de içeriyordu. CD-ROM çağında video klipler genellikle 160x120 ya da 320x240 piksel gibi düşük bir çözünürlüğe sahipti. Fotoğraf, ses ve videodan yararlanan bu tür ansiklopedilere multimedya ansiklopedileri de deniyordu. Ancak, çevrimiçi ansiklopedi nedeniyle, CD-ROM ansiklopedilerinin modasının geçtiği ilan edilmiştir. ⓘ